Tại thành phố Trani cổ kính bên bờ biển Adriatic, miền Nam nước Ý, có một công trình vươn cao giữa trời và nước – biểu tượng bất diệt của đức tin và nghệ thuật vượt thời gian. Đó là Vương cung thánh đường Đức Mẹ Lên Trời (Basilica di Santa Maria Assunta), thường được biết đến với tên trang trọng mà thân thuộc: Nhà thờ chính tòa Trani (Cattedrale di Trani).
Được khởi dựng vào cuối thế kỷ XI dưới triều đại Norman, nhà thờ là minh chứng rực rỡ cho nghệ thuật Romanesque Apulia – trường phái kiến trúc tôn giáo đặc trưng của miền Nam Ý. Trải qua hơn 900 năm, công trình này không chỉ giữ vững vẻ uy nghi nguyên thủy, mà còn chinh phục lòng người nhờ vị trí độc đáo, những chi tiết chạm khắc tinh xảo và bầu khí linh thiêng khó nơi nào sánh được.
Lịch sử nhà thờ bắt đầu từ năm 1099, khi các Giám mục địa phương quyết định xây dựng một thánh đường lớn để tôn kính Đức Mẹ và Thánh Nicolas người hành hương (San Nicola Pellegrino) – một vị thánh trẻ được người dân Trani hết lòng tôn kính. Năm 1143, nhà thờ được thánh hiến, dù mãi đến thế kỷ XIII mới hoàn tất toàn bộ kiến trúc.
Thánh Nicolas là một thanh niên mồ côi, hành hương từ Hy Lạp sang Ý và qua đời trẻ tại Trani. Dân chúng tin rằng người là hiện thân của sự thánh thiện khiêm nhu; các phép lạ sau cái chết của ngài đã biến Trani thành điểm hành hương quan trọng thời Trung Cổ. Crypt dưới lòng nhà thờ – nơi lưu giữ di hài ngài – ngày nay trở thành trung tâm thiêng liêng của toàn thành phố.
Vẻ ngoài nhà thờ là sự kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật xây dựng La Mã và mỹ học Byzantine, tạo nên một tổng thể vững chãi nhưng thanh nhã. Toàn bộ công trình được xây bằng đá vôi hồng nhạt đặc trưng vùng Trani (pietra di Trani) – loại đá có khả năng phản chiếu ánh sáng mặt trời, khiến nhà thờ lấp lánh mỗi bình minh và hoàng hôn.
Mặt tiền nhà thờ hướng thẳng ra biển, như một cánh buồm đức tin vươn mình trong gió trời. Cổng chính được chạm khắc công phu với các hình ảnh Kinh Thánh, thiên thần, sư tử, và chim phượng hoàng – biểu tượng Phục Sinh. Nổi bật trên cao là tháp chuông gần 60 mét, có tầng dưới dạng vòm mở, tạo khoảng nhìn rộng hướng về biển cả. Ba tầng kiến trúc – nền móng cao, mặt tiền vững chãi và tháp chuông sừng sững – khiến nhà thờ như một ngọn hải đăng thiêng liêng bên bờ Adriatic.
Bên trong, nhà thờ có ba gian lớn, trần cao, các cột đôi nâng vòm vững chắc nhưng thanh thoát. Mái bằng gỗ kết hợp cùng vòm chéo bằng đá tạo ra hiệu ứng âm vang đặc biệt – vừa phục vụ nghi lễ, vừa khơi gợi chiều sâu thiêng liêng.
Phía dưới bàn thờ chính là khu hầm mộ Thánh Nicola Pellegrino – một không gian linh thiêng cổ kính từ thế kỷ XII, nơi tín hữu hành hương và cầu nguyện qua nhiều thế kỷ. Kề bên là một gian ngầm nhỏ – thường được gọi là khu thờ Đức Mẹ – nơi bảo tồn những chi tiết Romanesque quý hiếm như cột đá chạm hoa văn Corinth và mái vòm nhỏ, tạo nên một bầu khí sâu lắng và trang nghiêm.
Một số bức khảm cổ còn sót lại miêu tả các cảnh Cựu Ước và truyền thuyết Trung Cổ – đáng chú ý là hình ảnh Alexander Đại đế cưỡi chim bay lên trời, một đề tài hiếm gặp thể hiện sự giao thoa giữa văn hóa Hy Lạp, Hồi giáo và Kitô giáo thời kỳ đó.
Không chỉ là một di tích, nhà thờ Trani còn là trung tâm sinh hoạt tôn giáo và văn hóa sống động. Năm 1960, nơi đây được Giáo hoàng Gioan XXIII nâng lên hàng tiểu vương cung thánh đường (basilica minor). Hằng năm, vào ngày lễ Thánh Nicolas (14/6), Trani rực rỡ cờ hoa, đón hàng vạn tín hữu hành hương từ khắp nơi.
Sưu tầm & biên soạn