Tiểu vương cung Thánh đường Đức Mẹ Vô nhiễm Nguyên tội, Phú Nhai (hay còn gọi là Nhà thờ Phú Nhai, Đền Thánh Phú Nhai) là một trong những công trình tôn giáo nổi tiếng nhất của Giáo phận Bùi Chu, được xây dựng từ năm 1881 trên một diện tích rộng lớn. Đây được coi là một trong những nhà thờ đẹp nhất Việt Nam với lối kiến trúc kiểu Gothic hùng vĩ nhưng quy hoạch lại phân bố theo trục chính đạo của phong thủy phương Đông.

Nhà thờ Phú Nhai nguyên thủy được tạo dựng bằng gỗ, lợp bồi do linh mục Emmanuel Rianô Hòa cho xây dựng vào năm 1866, 4 năm sau khi vua Tự Đức ký sắc lệnh tha đạo, chấm dứt gần 3 thế kỷ Công giáo bị bách hại.

Năm 1881, Giám mục Hòa cùng với linh mục Barquerô Ninh xây nhà thờ thứ hai theo kiến trúc Á Đông và hai tháp chuông.

Năm 1916, Giám mục Phêrô Munagôri Trung và linh mục Morênô xây nhà thờ thứ ba theo kiến trúc Gothic. Khánh thành năm 1922 nhưng bị cơn bão lớn tàn phá nặng nề vào ngày 24 tháng 6 năm 1929.

Năm 1930, để có kinh phí xây dựng nhà thờ, bề trên giáo phận đã mở cuộc xổ số trên toàn quốc. Sau nhiều biến cố lịch sử, nhà thờ này được xây dựng lại, hoàn thành và xức dầu cung hiến Thánh đường vào ngày lễ Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội 8 tháng 12 năm 1933.

Sau thời gian chiến tranh bị hư hại, nhà thờ được trùng tu tôn tạo bởi Giám mục Đa Minh Nguyễn Chu Trinh, sinh tại Phú Nhai, khi ấy đang là giám mục Xuân Lộc, ra lời kêu gọi giáo dân làng Phú Nhai cũ đã di cư, đang sinh sống trong hơn 200 xứ đạo miền Nam cùng hợp lực với quê cũ. Công trình đại tu khởi công từ ngày 17 tháng 3 năm 2003 cho đến 26 tháng 9 năm 2004 thì hoàn thành như diện mạo hiện nay.

Nhà thờ gốc có phong cách kiến trúc Gothic đậm dấu ấn Tây Ban Nha, được xây lại theo phong cách kiến trúc Gothic nước Pháp. Nhà thờ có kích thước dài 80 mét, rộng 27 mét, cao 30 mét. Hai tháp chuông cao 44 mét đặt 4 quả chuông được đúc từ Pháp chuyển sang với trọng lượng là 2.000 kg - 1.200 kg - 600 kg và 100 kg.

Mặt tiền nhà thờ từ ngoài vào, bên phải có tượng đài Thánh Đaminh cao 17m, riêng phần tượng cao 2,3m. Bên trái có Lăng lưu trữ hài cốt của 83 vị tử đạo thuộc làng Phú Nhai và các khu giáo cận thuộc, cao 15m chạm trổ tinh xảo. Đối với giáo dân thì Lăng này là báu vật, hứa hẹn sẽ có thêm các vị thánh được tôn phong. Xung quanh nhà thờ có các phù điêu thể hiện 14 Đàng Thánh Giá.

Bước vào bên trong nhà thờ, ta có thể cảm nhận được sự đồ sộ của phong cách kiến trúc Gothic Tây Ban Nha. Phía sau hai cánh cửa chính bằng gỗ uy nghi, lòng nhà thờ với những mái vòm cao vút. Hai hàng ghế ngay ngắn, thẳng tắp một bên cho nam, một bên cho nữ. 

Vào ngày 12/8/2008 tòa thánh ký sắc lệnh phong Phú Nhai lên tiểu Vương cung thánh đường (Minor Basilica). Đây là tiểu Vương cung đầu tiên ở miền Bắc. Tại Việt Nam hiện nay có khoảng 5456 nhà thờ nhưng chỉ mới có 4 nhà thờ được nâng lên bậc tiểu Vương Cung Thánh đường đó là nhà thờ Đức Bà Sài Gòn, nhà thờ La Vang Huế, nhà thờ Phú Nhai Nam Định và nhà thờ Sở Kiện Hà Nam.

Để trở thành tiểu Vương Cung Thánh đường, nhà thờ đó phải thỏa mãn ít nhất hai điều kiện: giá trị vật chất vô cùng quý báu (kiến trúc lạ, mỹ thuật tinh xảo, các báu vật,…) và giá trị tinh thần - lịch sử rất quan trọng (nơi lưu dấu sự kiện Công giáo đặc biệt).

Nhà thờ Phú Nhai không chỉ là một công trình tín ngưỡng, điểm tham quan du lịch của du khách thập phương mà còn là nơi nghiên cứu thực địa của các kiến trúc sư và các nhà nghiên cứu văn hóa. Còn với những người con tại Xuân Phương, tiểu Vương Cung Thánh đường Phú Nhai thực sự là một công trình khiến họ tự hào và là Thánh đường để họ hướng đến mỗi khi tiếng chuông ngân vang.

Bài: Sưu tầm & biên tập